Dünya üzerindeki her 100.000 kişiden 144’ü mahpus, bu 144 kişiden de ortalama 9 veya 10’u kadındır. Bir diğer deyişle, tüm dünyadaki mahpus nüfusunun yaklaşık %6,5’i kadındır. 2000- 2013 yılları arasında kadın mahpus nüfusu % 40’ın üzerinde artış göstermiştir.

Türkiye hapishanelerinde ise 1 Kasım 2016 tarihli rakamlara göre 7.894 kadın, 21 Eylül 2016 tarihli rakamlara göre ise 74 kız çocuğu bulunmaktadır. Söz konusu kadınlar hem hapishanede olmaktan hem de kadın olmaktan kaynaklı birçok sorun yaşamaktadır. Bu sorunların çözümü için en başta cinsiyet, cinsel yönelim ve cinsiyet kimliği ile alakalı ihtiyaçların gözetildiği yasal değişiklikler gerekmektedir.

Türkiye hapishanelerindeki kadınların cinsiyete, bağlı ihtiyaçlarının görmezden gelindiğinin örneklerinden birisi ped ihtiyacının yeterli miktarda, çeşitlilikte ve ücretsiz olarak sağlanmamasıdır. Aynı şekilde zaten sayılarının azlığı gerekçe gösterilerek yetişkinlerin kaldığı hapishanelerde tutulan kız çocuklarının ve cinsiyet kimliğinden dolayı çeşitli ayrımcılıklara maruz kalan trans erkeklerin ped ihtiyacı olabilmektedir ve bu ihtiyaç da görmezden gelinmektedir.

Genel kanının aksine mahpusların birçok ihtiyacı kendileri tarafından/ ücreti ödenmek suretiyle karşılanmaktadır. Geçici destekler (bağış vb.) söz konusu değil ise kadın mahpuslara ücretsiz ped sağlanmamakta, pedler hapishane kantinlerinde ücretli olarak satılmaktadır. Kadın maphuslar yapılan görüşmelerde ve yazdıkları mektuplarda pedlerin kantinlerde kimi zaman bulunamadığını, bulunsa dahi tek tip ve tek marka olduğunu, tampon kullanan kadınlar açısından durumun daha da kötü olduğunu belirtmektedirler.

Kadınların yeterli pede erişebilmesi sağlık hakkı ile doğrudan ilgilidir. Cinsel yolla bulaşan veya doğurganlığa bağlı hastalıklara daha açık durumda olan kadınların toplu yaşanan ve bir kapatılma alanı olan hapishanelerde tüm hijyen malzemelerine, özelde pede rahatça ulaşabilmeleri gerekmektedir. Ekonomik yetersizlikler hemen her kadın mahpus bakımından engelleyici bir faktör olabilmekte, pedlere erişimde zorluklar ortaya çıkabilmektedir.

 

Dünyadaki Durum

Dünya üzerinde hapishanede kalan kadınların da benzer sorunlar yaşadığını söylemek mümkündür. Kimi zaman ataerkil bakış açısının kimi zaman kadın mahpus nüfusunun az olmasının bir sonucu olarak, diğer ülke hapishanelerindeki kadın mahpusların cinsiyete bağlı ihtiyaçları da sıklıkla ihmal edilmektedir. Bazı infaz sistemlerinde cinsiyet, cinsel yönelim ve cinsiyet kimliği körlüğü ortaya çıkabilmektedir.

Ancak olumlu örnekler de söz konusudur ve Türkiye hapishanelerindeki kadınların durumunun iyileştirilmesi, hakların yasal güvenceye alınması bakımından bu olumlu örnekleri gündeme getirmek önem arz etmektedir.

Araştırmalara göre Avrupa Hapishane Gözlemi 2012’ye göre ülke bazında veriler şöyle:

Fransa’daki Durum: Kadın mahpusların hapishane içinde kadın hijyen ürünleri almasına izin veriliyor. Eğer kadınların durumu elvermiyorsa (ayda 50 euro’dan az kazançlarının olması durumunda) hapishane idaresi ürünleri kadın mahpuslara ücretsiz vermek zorunda.

Latvia’daki Durum: Kağıt mendil sunulması dışında (ayda 10 mendil) kadın mahpuslara yönelik başka özel bir olanak yok. Geçmişte, hükümet regülasyonları düşük miktarda kişisel bakım ürünleri sağladığından mahpuslar kendilerine verilen düşük sayıdaki hijyen ürünlerini şikayet etti. Hapishane otoriteleri, potansiyel destekçiler ile daha fazla hijyen ürünü sağlamaları ile ilgili iletişime geçti ve farklı bütçe sağlama etkinlikleri hapishane dışındaki gönüllüler tarafından düzenlendi.

İtalya’daki Durum: Yasalarda kadın mahpusların kişisel ve hijyen ihtiyaçları için kadınların bidetli hücrelere dağıtılması dışında özel bir şey yer almıyor. Aslında bidet de çoğu zaman yeterli değil. Kadınların tutukluluğu ile ilgili özel bir yasa yok. Yasa sadece her kadın hapishanesinde hamile ve bebekli kadınlar için özel servisler sağlanması gerektiğini söylüyor.

Yunanistan’daki Durum: Kadın mahpusların özel ihtiyaçları için gerekli eşyalar hapishane kaydı esnasında kadınlara sağlanıyor. Daha sonraki zamanlarda ise bu ihtiyaçlar sadece finansal gücü olmayan, HIV pozitif ve hamile kadınlara sağlanıyor. Diğer mahpus kadınların eşyaları kendi başlarına satın almaları gerekiyor ancak yasa ihtiyaçları olan eşyaları karşılayabilen ve karşılayamayanları ayırmıyor.

Polonya’daki Durum: Tutuklu bir kadının günde en az bir kere sıcak su kullanma ve aynı zamanda haftada iki kez sıcak banyo hakkı var. Kadına aynı zamanda yönetim tarafından her ay kişisel hijyen eşyaları veriliyor ve ihtiyacı olduğunda garmen ve hijyen paketleri alma hakkı var. Hijyen ürünleri aynı zamanda ayda 3 kez hapishane kantininde satışa çıkıyor.

Portekiz’deki Durum: Yasa “kadın mahpusların özel ihtiyaçlarının üzerinde durulması ve bu ihtiyaçlar için gerekli ürünlerin bu ürünleri karşılayacak gücü olmayanlara sağlanması gerektiğini” söylüyor. Pratikte, hapishanedeki koşulları yeterli değil ve kadınlar her zaman ihtiyacı duydukları hijyen ürünlerine sahip olamıyor.

İspanya’daki Durum: Menstrüasyon hakkında özel bir şey yok. Kadın mahpuslar kadınsal ihtiyaçları için özel tıbbi bakım alamadıkları için şikayetçi, jinekolog hapishane içinde olmadığı için her ihtiyaç duyduklarında başvuramıyorlar. Bu durumla ilgili yapılan birçok çalışma kadınların bu durumda terk edilmiş ve ağır medikalize olmuş olduğunu gösteriyor.

Birleşik Krallık’taki Durum: Ürünler kurallarda ve hapishane siparişlerinde geçiyor. Ancak pratikte, özellikle hapishaneye doğru ve hapishaneden çıkan uzun taşımalarda kadınların özel ihtiyaçları her zaman hatırlanmıyor ve bunlara saygı duyulmuyor. Bir kadın için erkek bir hapishane güvenliğinden özel bakım ürünleri istemek aşağılayıcı bir deneyim olabiliyor. Çeşitli gözlem raporlarından belli ki; birçok kadın tuvalet kullanma imkanı olmadan uzun yolculuklara dayanmak zorunda kalıyor.

Sonuç Yerine

  • Avrupa Hapishane Kuralları kadınların kişisel ihtiyaçları için özel düzenlemeler yapılması gerektiğini söylüyor. Ama pratikte, kadınların kişisel ihtiyaçları her zaman hatırlanmıyor ve onlara saygı duyulmuyor.
  • Birleşmiş Milletler Ofisi Uyuşturucu ve Suç ve Dünya Sağlık Organizasyonu raporuna göre:

Dünyadaki birçok hapishane otoritesi kadınların regl dönemleri ile baş edemiyor. Tıbbi ürünler gibi regl ürünlerini sağlamakta başarısız oluyorlar, onları sadece tıbbi ürünlerin bir parçası olarak sağlıyorlar ve bazen ceza olarak ürünleri geri çekebiliyorlar. Mahremiyet ve yeterli yıkanma ve yıkama olanakları genellikle sağlanmıyor. Kadınların kolayca kabul edilebilir ve uygun atım olanakları olduğunu uygun gördüğü ürünlerin hapishanede her zaman ücretsiz alınabilir ve kolayca ulaşılabilir olması, duşlara sık ulaşımın sağlanması gerekmektedir.

  • Dünya Sağlık Örgütüne göre birçok ülkede hapishaneler sağlık bakanlığı tarafından değil içişleri veya adalet bakanlığı tarafından yönetiliyor.

 

Dünya’dan örneklere ilişkin araştırma, Kadınlarla Dayanışma Vakfı tarafından, “Hapiste Ücretsiz Ped Hakkı” başlıklı kampanyanın çalışmaları çerçevesinde gerçekleştirilmiştir. Çeviri desteği için Hilal Karul’a teşekkür ederiz.